بازارساز خودکار؛ یک مکانیزم جدید معاملاتی در بازار رمزارزها

در سال‌های ‌اخیر که بازار ارزهای دیجیتال توانسته است به محبوبیت چشمگیری در میان معامله‌گران دست یابد، روز به روز روش‌های ‌جدیدی جهت معامله رمزارزها به وجود می‌آیند. یکی از بهترین این روش‌ها بازارساز خودکار یا AMM‌ است. مکانیزم AMM برخلاف بازارهای سنتی بر خریداران و فروشندگان تکیه ندارد. این مکانیزم، اکوسیستم DeFi را به‌صورت 24 ساعته و در تمامی روزهای هفته از طریق استخرهای نقدینگی (liquidity pools) حفظ می‌کند. در این مطلب به بررسی ویژگی‌های ‌بازار ساز خودکار می‌پردازیم.

بازارساز خودکار را بشناسید

بازارساز خودکار (AMM) بخشی از اکوسیستم مالی غیرمتمرکز DeFi هستند. آن‌ها به‌جای روش سنتی خرید و فروش رمزارزها، امکان داد و ستد دارایی‌های ‌ارز دیجیتال را به روش بدون مجوز و خودکار با استفاده از استخرهای نقدینگی فراهم می‌کند. کاربران AMM توکن‌های ‌رمزارز خود را به استخرهای نقدینگی عرضه می‌کنند که قیمت آن‌ها با یک فرمول ثابت ریاضی تعیین می‌شود. استخرهای نقدینگی را می‌توان برای اهداف مختلفی بهینه‌سازی کرد و به عنوان ابزار مهمی در اکوسیستم DeFi به شمار می‌آید.

مکانیزم بازارساز خودکار با روش سنتی خرید و فروش رمزارزها کاملا متفاوت است. در یک پلتفرم مبادلات سنتی (صرافی‌ها)، خریداران و فروشندگان سفارش‌های ‌مختلفی را با قیمت‌های ‌متفاوت برای یک دارایی ارائه می‌دهند. وقتی خریدار و فروشنده روی یک قیمت مشخص به توافق می‌رسند، معامله انجام می‌شود و آن قیمت در واقع نشان‌دهنده ارزش دارایی در بازار است. سهام، طلا، املاک و اکثر دارایی‌های ‌دیگر برای تریدینگ بر ساختار سنتی بازار متکی هستند. ولی AMM‌ها رویکرد متفاوتی نسبت به معاملات دارند.

بازارساز خودکار یک ابزار مالی منحصربه‌فرد مبتنی بر اتریوم و اکوسیستم مالی غیرمتمرکز دیفای هستند. این فناوری غیرمتمرکز همیشه برای معامله در دسترس است و بر تعامل سنتی بین خریداران و فروشندگان متکی نیست. این روش جدید مبادله دارایی‌ها ایده‌های ‌شبکه‌های ‌اتریوم و فناوری بلاک چین را به‌طور کلی تحقق می‌بخشد. هیچ نهادی بازار ساز خودکار را کنترل نمی‌کند و هرکسی می‌تواند در سیستم بازارساز مشارکت کند.

مکانیزم بازار ساز خودکار

بازارسازان خودکار بخشی از صرافی‌های ‌غیرمتمرکز (DEX) هستند که برای حذف تمامی واسطه‌ها در معاملات ارزهای دیجیتال راه‌اندازی شدند. شما می‌تواند هر بازار ساز خودکار را به عنوان یک برنامه کامپیوتری در نظر بگیرید که فرایند تامین نقدینگی را به‌صورت خودکار طی می‌کند. پروتکل‌های ‌در نظر گرفته شده توسط قراردادهای هوشمند – یک کد کامپیوتری که به‌صورت خودکار اجرا می‌شود – شکل گرفته‌اند تا براساس فرمول حاصل‌ضرب ثابت، قیمت توکن‌های ‌کریپتو تعریف شود. معاملات در بازار ساز خودکار به‌صورت همتا به قرارداد انجام می‌شود؛ نه همتا به همتا. اگر بخواهید یک دارایی رمزارز خاص مانند اتر را با تتر (توکن اتریوم تحت پشتیبانی دلار آمریکا) معامله کنید، باید یک استخر نقدینگی شخصی ETH/USDT را پیدا کنید.

در بازار ساز خودکار هرکس می‌تواند در صورت برخورداری از شرایط درج‌شده در قرارداد هوشمند، یک تامین کننده نقدینگی باشد. بنابراین در این مثال، تامین کننده نقدینگی باید مقدار مشخصی از توکن‌های ‌اتر و تتر را به استخر نقدینگی ETH/USDT وارد کند و در نتیجه از معاملات در استخر خود کارمزد دریافت کند. (برای مشاهده قیمت تتر و خرید آن می‌توانید از شرایط معامله این ارز دیجیتال اطلاعات کسب کنید)

استخرهای نقدینگی و تامین کنندگان نقدینگی

مفاهیم نقدشوندگی (Liquidity) و میزان نقدینگی به این معنا است که چگونه می‌توان یک دارایی را به‌آسانی به دارایی دیگر -اغلب یک ارز فیات – بدون تاثیر بر قیمت آن در بازار تبدیل کرد. قبل از ورود  AMM‌ها به بازار ارزهای دیجیتال، نقدشوندگی یک چالش برای صرافی‌های ‌غیرمتمرکز(DEX) مبتنی بر شبکه اتریوم بود. در بازار کریپتو به عنوان یک بازار نوظهور با رابط کاربری پیچیده، تعداد خریداران و فروشندگان کم بود. این به این معنی بود که تعداد تریدرهایی که به‌طور منظم در این بازار معامله کنند کم بود. AMMها این مشکل محدودیت نقدشوندگی را با ایجاد استخرهای نقدینگی و مشارکت تامین کنندگان نقدینگی در این استخرها برطرف می‌کنند. هر چه دارایی‌ها در یک استخر بیشتر باشد و نقدینگی آن بیشتر باشد، معامله در بازارساز خودکار آسان‌تر می‌شود.

در بازارساز خودکار، به‌جای معامله بین خریداران و فروشندگان، کاربران در استخری از توکن‌ها معامله می‌کنند (یک استخر نقدینگی). به‌طور کلی، استخر نقدینگی یک ظرف مشترک از توکن‌ها است. کاربران توکن‌های ‌خود را به استخرهای نقدینگی عرضه می‌کنند و قیمت توکن‌های ‌موجود در استخر طبق یک فرمول ثابت ریاضی تعیین می‌شود.

هرکس با اتصال به اینترنت و در اختیار داشتن هر نوع توکن ERC-20 می‌تواند با عرضه توکن‌ها به استخر نقدینگی یک بازارساز خودکار به تامین کننده نقدینگی تبدیل شود. تامین کنندگان نقدینگی در ازای عرضه توکن‌ها به استخر، کارمزد دریافت می‌کنند. این کارمزد توسط معامله‌گرانی که با استخر نقدینگی تعامل دارند پرداخت می‌شود. به‌تازگی تامین کنندگان نقدینگی می‌توانند از طریق آنچه تحت عنوان “yield farming) شناخته می‌شود، در قالب توکن‌های ‌پروژه‌ای سود کنند.

نقش تامین کنندگان نقدینگی در بازارساز خودکار

بازارسازان خودکار برای اینکه عملکرد مناسبی داشته باشند نیاز به نقدینگی دارند. استخرهایی که نقدینگی کافی ندارند در معرض اسلیپیج (slippage) هستند. اسلیپیج در واقع وقتی رخ می‌دهد که معامله با اختلاف قیمتی بالایی نسبت به قیمت مورد انتظار انجام می‌شود. برای کاهش اسلیپیج ها، بازارسازان خودکار کاربران را تشویق می‌کنند تا دارایی‌های ‌دیجیتال خود را در استخرهای نقدینگی وارد کنند تا سایر کاربران بتوانند با این وجوه معامله کنند.

بازارساز خودکار به عنوان مشوق به تامین کنندگان نقدینگی (LPs) بخشی از کارمزد پرداخت‌شده در معاملات استخر را پاداش می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، اگر سپرده شما 1 درصد از نقدینگی قفل‌شده در استخر را شامل شود، یک توکن LPدریافت می‌کنید که نشان‌دهنده آن است که 1 درصد از کارمزدهای انباشته در آن استخر به شما تعلق می‌گیرد. هنگامی که تامین کننده نقدینگی قصد داشته باشد تا از استخر خارج شود، توکن LP خود را بازخرید می‌کند و سهم خود را از کارمزد تراکنش دریافت می‌کند.

علاوه بر این، هر بازار ساز خودکار توکن‌های ‌حاکمیتی (governance) را برای تامین کنندگان نقدینگی و همچنین معامله‌گران صادر می‌کند. همان‌طور که از نام آن پیداست، یک توکن حاکمیتی به دارنده آن این امکان را می‌دهد که در مورد مسائل مربوط به حاکمیت و توسعه پروتکل AMM، حق رای داشته باشد.

فرمول حاصل‌ضرب ثابت بازار ساز خودکار چیست

بازارسازهای خودکار به یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای معامله دارایی‌های ‌ارز دیجیتال در اکوسیستم DeFi تبدیل شده‌اند. در واقع همه‌چیز با یک پست وبلاگی در مورد “بازارسازان بلاک چین” توسط بنیان‌گذار اتریوم، ویتالیک بوترین آغاز شد. رکن اصلی یک بازار ساز خودکار یک فرمول ریاضی ساده است که می‌تواند شکل‌های ‌مختلفی پیدا کند. رایج‌ترین فرمول که ویتالیک بوترین آن را پیشنهاد داد به این صورت است:

و توسط Uniswap به‌صورت ریز رایج شد:

ثابت k نشان‌دهنده آن است که تعادل ثابتی میان دارایی‌ها وجود دارد که قیمت توکن‌ها در استخر نقدینگی بر همین اساس تعیین می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک بازار ساز خودکار (AMM) دارای اتر (ETH) و بیت کوین (BTC) باشد که مانند سایر ارزهای دیجیتال قیمت ثابتی ندارند؛ هر بار که اتر خریداری می‌شود، قیمت آن افزایش پیدا می‌کند. چراکه با خرید آن، تعداد اتر کم‌تری نسبت به قبل در استخر نقدینگی وجود دارد. برعکس قیمت بیت کوین کاهش پیدا می‌کند؛ چون بیت کوین بیشتری نسبت به قبل در استخر وجود دارد.

به این ترتیب، استخر همیشه در تعادل می‌ماند و ارزش کل اتریوم موجود در استخر همیشه با ارزش کل بیت کوین موجود در استخر برابر است. تنها زمانی اندازه استخر گسترش می‌یابد که تامین کنندگان نقدینگی جدید به آن ملحق شوند. مهم نیست که قیمت چقدر نوسان دارد، در نهایت به حالت تعادل برمی‌گردد که تا حدودی قیمت بازار را منعکس می‌کند. اگر قیمت بازار ساز خودکار بیش از حد از قیمت بازار در سایر صرافی‌ها فاصله داشته باشد، در این صورت معامله‌گران این انگیزه را پیدا می‌کنند تا از اختلاف قیمتی بین بازار ساز خودکار و صرافی ارزهای دیجیتال در جهت کسب سود استفاده کنند.

بهترین ارز برای بازارساز خودکار

در پست وبلاگی ویتالیک بوترین که خواستار شکل‌گیری بازارهای مالی خودکار یا بلاک چینی شد، تاکید او بر این بود که بازارساز خودکار نباید تنها گزینه در دسترس برای انجام معاملات غیرمتمرکز باشد؛ بلکه باید راه‌های ‌زیادی برای معامله توکن‌ها وجود داشته باشد. چراکه صرافی‌های ‌سنتی در تعیین درست قیمت‌های ‌بازارسازهای خودکار  نقش مهمی را ایفا می‌کنند. با این حال، آنچه او پیش‌بینی نمی‌کرد، شکل‌گیری رویکردهای متفاوت در AMM‌ها بود. اکوسیستم DeFi به‌سرعت در حال تکامل است و در حال حاضر بازارسازهای خودکار شامل سه مدل غالب هستند که عبارت‌اند از: Curve، Uniswap و Balancer که هریک دارای رمزارز اختصاصی نیز هستند. در ادامه به‌طور مختصر آن‌ها را شرح داده‌ایم:

• یونی سواپ (Uniswap) به عنوان یک فناوری پیشرو به کاربران اجازه می‌دهد تا با هر جفت توکن ERC-20 به نسبت 50/50 یک استخر نقدینگی ایجاد کنند. به همین دلیل یونی سواپ به پایدارترین مدل بازارساز خودکار تبدیل شده است
• یکی دیگر از برجسته‌ترین مدل‌های ‌بازارساز خودکار، مدل Curve نام دارد. حیطه تخصصی مدل Curve ایجاد استخرهایی از دارایی‌های ‌مشابه مانند استیبل کوین‌ها است. در نتیجه در این مدل معاملات در پایین‌ترین نرخ و به کارآمدترین شکل در بازار کریپتو انجام می‌شود و در عین حال مشکل نقدشوندگی که معامله‌گران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، برطرف می‌کند
• بلنسر (Balancer) دارای محدودیت‌های ‌مدل یونی سواپ نیست و به کاربران اجازه می‌دهد تا استخرهای نقدینگی پویایی متشکل از هشت دارایی مختلف را به هر نسبتی ایجاد کنند. بنابراین این مدل انعطاف‌پذیری بازار ساز خودکار را افزایش می‌دهد

امکان ییلد فارمینگ در بازارساز خودکار

تامین کنندگان نقدینگی می‌توانند روی ییلد فارمینگ (Yield Farming) نیز سرمایه‌گذاری کنند و سهم بیشتری از درآمدهای استخر نقدینگی داشته باشند. برای بهره‌مندی از این مزیت، تنها کافی است که به نسبت مشخصی روی ارزهای دیجیتال در یک استخر نقدینگی بازارساز خودکار سرمایه‌گذاری کنید. پس از تایید سرمایه‌گذاری، بازار ساز خودکار برای شما توکن‌های ‌LP ارسال می‌کند. برخی مواقع، شما این امکان را دارید تا این توکن‌ها را در پروتکل وام‌دهی (lending protocol) سپرده‌گذاری یا استیک (stake) کنید و سود بیشتری دریافت نمایید.

به این ترتیب با سرمایه‌گذاری روی قابلیت‌های ‌مختلف پروتکل‌های ‌مالی غیرمتمرکز (DeFi) می‌توانید درآمد خود را به حداکثر ممکن برسانید. با این حال، توجه داشته باشید که برای برداشت وجوه خود از استخر نقدینگی، باید توکن LP را بازخرید (redeem) کنید.

ضرر ناپایدار (impermanent loss)؛ یکی از ریسک‌های ‌بازارساز خودکار

یکی از ریسک‌های ‌مرتبط با استخرهای نقدینگی، ضرر ناپایدار است. این امر زمانی رخ می‌دهد که نسبت قیمتی دارایی‌های ‌استخر نقدینگی، در نوسان باشد. یک تامین کننده نقدینگی (LP) زمانی متحمل ضرر می‌شود که نسبت قیمتی دارایی‌های ‌استخر نقدینگی از قیمتی که در آن سپرده‌گذاری انجام شده است، فاصله بگیرد؛ هرچه تغییرات قیمت بیشتر باشد، ضرر وارد شده نیز بیشتر خواهد بود. ضررهای ناپایدار معمولا بر آن دسته از استخرهای نقدینگی تاثیر می‌گذارد که دارای ارزهای دیجیتال پرنوسانی باشند.

با این حال، این ضرر ناپایدار است؛ چراکه احتمال برگشت نسبت قیمتی وجود دارد. ضرر تنها زمانی دائمی می‌شود که تامین کننده نقدینگی، وجوه را پیش از برگشت نسبت قیمتی، برداشت کند. همچنین، توجه داشته باشید که درآمدهای بالقوه حاصل از کارمزد تراکنش‌ها و استیکینگ توکن LP گاهی اوقات می‌تواند چنین ضررهایی را پوشش دهد.

سخن آخر

بازارساز خودکار نوعی سیستم تامین نقدینگی است که هرکس می‌تواند در آن مشارکت داشته باشد. این سیستم باعث حذف تمامی واسطه‌ها در معاملات و کاهش کارمزدهای تراکنش برای سرمایه‌گذاران می‌شود. از آنجا که نقدشوندگی یکی از ارکان مهم هر فعالیت معاملاتی سالم در بازارهای مالی از جمله ارزهای دیجیتال به شمار می‌آید، چنانچه نقدشوندگی کم باشد، می‌تواند منجر به نوسان بالای قیمت ‌رمزارزها شود. بازارسازهای خودکار به معامله‌گران اجازه می‌دهند تا به یک تامین کننده نقدینگی (LP) تبدیل شوند. تامین کنندگان نقدینگی بخشی از کارمزدهای پرداخت‌شده حاصل از تراکنش‌های ‌انجام شده در استخر نقدینگی را دریافت می‌کنند.