تحلیل نمودارهای قیمت با استفاده از الگوها رایج‌ترین روش در تحلیل تکنیکال است. تریدرها به‌دلیل احتمال بالای ایجاد شرایط مشابه در زمان بروز الگوها، به استفاده از آن‌ها علاقه دارند. یکی از الگوهای رایج در روش تحلیل فنی الگوی سر و شانه است که در گروه الگوهای بازگشتی قرار می‌گیرد. در این مطلب با تمامی نکات برای استفاده از این الگو و شناخت فرصت‌های معاملاتی آشنا می‌شویم.
چرا از الگوهای بازگشتی استفاده می‌کنیم؟
الگوی سر و شانه از جمله مشهورترین الگوهای بازگشتی است. الگوهای بازگشتی یا برگشتی عموما در زمان تغییر جهت روند در نمودار ظاهر می‌شوند. یعنی با دیدن یکی از این الگوها احتمال تبدیل بازار نزولی به افزایشی یا تبدیل بازار افزایشی به نزولی بیشتر می‌شود. این الگوها معمولا کمتر از الگوهای ادامه‌دهنده یا دنبال‌کننده روند دیده می‌شوند. اما نسبت ریسک به پاداش مطلوبی دارند و به‌عبارت دیگر تریدرها معمولا به این الگوها اعتماد می‌کنند. اگرچه بهترین روش این است که فقط به الگو اعتماد نکنیم و موارد دیگری مانند هیجانات بازار و حجم معاملات و … را نیز در نظر بگیریم.
برخی از الگوهای دیگر بازگشتی غیر از الگوی سر و شانه عبارتند از:
- الگوی دو قله و دره
- الگوی کازیمودو
- الگوی کندل استیک پوششی
- الگوی سقف دوقلو
- الگوی کف دوقلو
- الگوی کنج بالارونده
- الگوی نعلبکی یا کف گرد
- الگوی سقف سه‌قلو
- الگوی کف سه‌قلو
الگوی سر و شانه چیست و چه انواعی دارد؟
الگوی سر و شانه یا سرشانه یا سر و شانه‌ها (Head & Shoulders) از جمله الگوهای بررسی روند از نوع کلاسیک و رایج است. ویژگی اساسی این الگو در این است که وقتی در نمودار قیمت یک دارایی دیده شود، می‌توان تغییر جهت روند را انتظار داشت. برای مثال در زمانی که این الگو را در نمودار قیمت صعودی ارز دیجیتال بیت‌کوین تشخیص دهیم، پیش‌بینی ما این است که به‌زودی، روند تغییر کرده و نزولی خواهد شد.
در نمونه دیگر وقتی در نمودار نزولی قیمت یک سهام، الگوی سرشانه را تشخیص دهیم، انتظار می‌رود به‌زودی، جهت روند تغییر کرده و شاهد افزایش قیمت سهام مورد نظر باشیم. دو نوع الگوی سرشانه وجود دارند که عبارتند از:
- الگوی سر و شانه سقف
- الگوی سر و شانه کف
الگوی سر و شانه سقف چیست؟
الگوی سر و شانه سقف در ادامه یک روند افزایشی در نمودار قیمت شکل می‌گیرد. در صورت کامل شدن این الگو، پایان یافتن روند صعودی را پیش‌بینی می‌کنیم. این الگو به رشته‌کوهی با سه قله و دو دره در بین آن‌ها شباهت دارد که قله وسطی از دو قله دیگر بلندتر است و دو قله جانبی تقریبا دارای ارتفاع یکسان هستند. به‌عبارت دیگر این الگو دارای سه سقف است که سقف وسطی از دو سقف دیگر بلندتر است. این الگو دارای چند جزء است که عبارتند از:
- سر: نقطه اوج در قله وسط
- شانه‌ها: نقاط اوج دو قله جانبی
- خط گردن: ناشی از ترسیم خطی بین پایین‌ترین نقطه‌ها در دو دره یا دو کف
برای استفاده از الگوی سرشانه باید نکات مختلفی را بررسی کنیم و سپس به مسائل تحلیلی بپردازیم. این یعنی باید نقاط سر، شانه چپ، شانه راست، خط گردن، روند قبل از الگو، پیش‌بینی روند بعد از الگو، نقطه شکست، حجم معاملات، هدف قیمت و مواردی از این دست را بررسی کنیم. در ادامه با شیوه بررسی این نکات آشنا می‌شویم.
بررسی روند پیش از الگوی سر و شانه سقف
الگوی سرشانه سقف فقط در ادامه یک روند افزایشی شکل می‌گیرد. بنابراین این یک پیش‌شرط است. همچنین این روند باید قابل تشخیص و نسبتا قوی باشد و نوساناتی با دامنه زیاد یا یک بخش افزایشی کوتاه‌مدت، اعتبار این الگو را کاهش می‌دهد.
شانه چپ
در ادامه یک روند افزایشی، شانه چپ یا قله اول شکل می‌گیرد. بعد از ایجاد سقف، شاهد کاهش قیمت هستیم تا این شانه کامل شود. بعد از کف ایجاد شده در ادامه، دوباره شاهد روند صعودی هستیم.
سر در الگوی سرشانه
با افزایش ارزش دارایی، نمودار از ارتفاع قله قبلی (شانه چپ) بالاتر رفته در سقف جدید یا قله وسط متوقف می‌شود. سپس روند نزولی ادامه می‌یابد و کف می‌رسد که تقریبا مساوی با کف قبلی است. خط حاصل از اتصال این دو کف، خط گردن را می‌سازد.
شانه راست
وقتی خط گردن تشکیل شد، دوباره شاهد افزایش قیمت هستیم. البته ارزش دارایی به سقف قبلی (سر) نمی‌رسد و در نقطه‌ای با ارتفاع نزدیک به قله در شانه چپ متوقف می‌شود. با کاهش قیمت، شانه راست به‌طور کامل شکل می‌گیرد و به نقطه پایانی الگو و پیش‌بینی روند جدید و تصمیم‌گیری در مورد شرایط معاملات نزدیک می‌شویم.
خط گردن
خط گردن از ترسیم خطی فرضی بین دو کف ایجاد شده در الگوی سر و شانه شکل می‌گیرد؛ یعنی نقطه پایانی شانه چپ و نقطه پایانی سر یا قله وسط. نکته مهم در مورد خط گردن این است که این احتمال وجود دارد که اختلاف اندک ارتفاع این دو نقطه، حالت افزایشی یا کاهشی داشته باشد. همچنین گاهی خط گردن تقریبا یا کاملا افقی است. نکته دیگر این‌که یک خط گردن نزولی، احتمال شیب بیشتر نمودار در حالت نزولی، بعد از کامل شدن الگو را افزایش می‌دهد. در مقابل، اگر خط گردن حالت صعودی داشته باشد، معمولا نمودار، بعد از کامل شدن الگو، با شیب و سرعت کمتری در حالت نزولی قرار می‌گیرد.
بررسی حجم معاملات
در زمان استفاده از الگوهای بازگشتی، تشخیص دادن الگو به‌تنهایی برای اعتماد به آن و تصمیم‌گیری برای خرید یا فروش دارایی کافی نیست. فاکتور مکمل الگو، حجم معاملات است که برای بررسی آن می‌توانید از اندیکاتورهایی مانند OBV و یا Chaikin Money Flow استفاده کنید. در ادامه حالت ایده‌آل حجم معاملات برای اعتماد به الگوی سر و شانه را بررسی می‌کنیم:
- کاهش حجم معاملات در زمان تشکیل سر، نسبت به حجم معاملات در شانه چپ
- افزایش حجم معاملات با کاهش قیمت از ارتفاع قله وسط یا سر
- افزایش حجم معاملات در روند نزولی از سقف شانه راست
شکست خط گردن و تبدیل حمایت به مقاومت
شرط اساسی دیگر در شکل‌گیری الگوی سر و شانه، شکست خط گردن است. یعنی زمانی که با ادامه نزول قیمت، ارزش دارایی از میزان دو کف در این الگو، کمتر می‌شود. اعتبار این الگو زمانی افزایش می‌یابد که در نقطه شکست خط گردن٬ حجم معاملات، قابل توجه باشد.
معمولا بعد از اتمام الگو، خط گردن که تا این زمان، نوعی خط حمایت بود، به یک خط مقاومت جدید تبدیل می‌شود. همچنین گاهی قیمت به ارتفاع خط گردن برمی‌گردد که فرصتی است تا تریدرها پیش از تحمل ضرر بالا، از معامله خارج شوند.
هدف‌گذاری قیمت در الگوی سرشانه
بعد از کامل شدن الگوی سر و شانه می‌توانیم میزان کاهش قیمت دارایی و روند نزولی را پیش‌بینی کنیم. این پیش‌بینی بر اساس تعیین فاصله بین خط گردن تا سقف قله وسط یا سقف سر انجام می‌شود. به این معنی که روند قیمت احتمالا و دست کم، معادل همین فاصله، از خط گردن به پایین، نزول خواهد کرد. بدون شک این پیش‌بینی حالت تخمینی و غیر قطعی دارد و برای بررسی اعتبار آن می‌تواند از ابزارهایی مانند فیبوناچی اصلاحی، میانگین متحرک بلند مدت و بررسی سطح حمایت قبلی بهره بگیرید.
الگوی سر و شانه کف چیست؟
الگوی سر و شانه کف حالت معکوس الگوی سرشانه سقف است. اعتبار این الگو نیز به نکات حجم معاملات که در این بخش توضیح می‌دهیم بستگی دارد. این الگو برعکس الگوی پیشین، در ادامه یک روند کاهشی شکل می‌گیرد. بعد از شکل‌گیری کامل الگو نیز معمولا شاهد بازگشت روند به حالت صعودی خواهیم بود.
الگوی سرشانه کف دارای سه دره یا کف است که کف وسطی (سر در این الگو) پایین‌تر از دو کف جانبی قرار می‌گیرد. بنابراین دو کف جانبی، شانه یا دره سمت چپ و شانه یا دره سمت راست را تشکیل می‌دهند. همچنین نقطه انتهایی شانه چپ و نقطه انتهایی سر، خط گردن را ایجاد می‌کنند و حالت مقاومتی دارد. در ادامه با اجزای این الگو و نیز نکات لازم برای تایید این الگو و تصمیم‌گیری در مورد فرصت‌های معاملاتی آشنا می‌شویم.
بررسی روند پیش از شکل‌گیری الگو
وجود یک روند نزولی در یک بازه بلند مدت یکی از پیش‌شرط‌های الگوی سر و شانه کف است. بنابراین حتی در صورت مشاهده این الگو در صورتی که روند مورد نظر وجود نداشته باشد، این الگو را ملاکی برای پیش‌بینی تغییر روند یا پیش‌بینی‌های دیگر در نظر نمی‌گیریم.
شانه چپ
شانه چپ در الگوی سرشانه کف، با توقف روند نزولی و شروع به افزایش قیمت ایجاد می‌شود. نقطه تغییر روند، کف اول را ایجاد می‌کند که انتظار می‌رود با کف سوم، یعنی پایین‌ترین نقطه در شانه راست٬ تقریبا در یک سطح باشد. این نکته را هم در مورد شانه‌ها در نظر بگیرید که آن‌ها ممکن است در الگوهای مشابه، گاهی پهن‌تر یا بلندتر یا … باشند. اما در هر صورت، اگر تمامی جزئیات و نکات الگو ایجاد شود، باز هم این الگو شکل گرفته و قابل بررسی است.
سر در الگوی سر و شانه کف
در الگوی سرشانه کف، پایین‌ترین نقطه، کف دوم است که با دو خط ناشی از کاهش و افزایش قیمت در دو طرف آن، بخش سر را در این الگو ایجاد می‌کند. به این بخش، دره وسط هم گفته می‌شود.
شانه راست
بعد از شکل‌گیری سر، آخرین کاهش قیمت در این الگو شروع می‌شود و تا سومین کف در این الگو ادامه می‌یابد. سپس شاهد افزایش قیمت هستیم تا زمانی که به خط گردن برسیم. در این نقطه، الگو کامل شده است و امکان پیش‌بینی تغییر روند از کاهشی به افزایشی وجود دارد. هرچند برای پیش‌بینی به بررسی حجم معاملات نیز نیاز داریم.
خط گردن
خط گردن در الگوی سرشانه کف از اتصال نقطه پایان شانه چپ و نقطه پایان سر ایجاد می‌شود. امتداد این خط تا نقطه‌ای است که خط گردن شکسته می‌شود و جهت روند در حالت بازگشتی تثبیت می‌شود. این خط در الگوی سرشانه کف مانند الگوی سرشانه سقف، ممکن است حالت صعودی یا نزولی (شیبدار) داشته باشد. میزان شیب این خط، نشان‌دهنده قدرت و شیب نمودار، بعد از پایان الگو در حالت صعودی است.
بررسی حجم معاملات برای تایید اعتبار الگو
همانند الگوی سرشانه سقف، برای بررسی حجم معاملات می‌توانید هم از اندیکاتورهای نشان‌دهنده حجم و هم از بررسی سطوح حجم در نمودار استفاده کنید. در هر صورت الگوی سرشانه کف را بدون بررسی حجم معاملات نباید ملاک انجام معاملات قرار دهید. از سوی دیگر توجه داشته باشید که فاکتور حجم معاملات در نیمه دوم الگو، از اهمیت بالاتری نسبت به نیمه اول برخوردار است و این مساله در مورد الگوی سرشانه سقف نیز صادق است.
برخی از نکات حجم معاملات در حالت ایده‌آل یک الگوی سرشانه کف را با هم مرور می‌کنیم:
- حجم معاملات در شانه چپ، به‌طور طبیعی و رایج زیاد است
- همچنین در زمان شکل‌گیری شانه چپ و حتی شکل‌گیری سر، این احتمال می‌رود که حتی در زمان نزول قیمت، باز هم شاهد فشار فروش باشیم
- یکی از نشانه‌های تایید الگوی سرشانه کف٬ افزایش حجم معاملات با افزایش قیمت بعد از کف وسط است
- نشانه دیگر، کاهش حجم معاملات بعد از اتمام بخش سر در این الگو و شروع بخش شانه راست با کاهش قیمت است
- مهم‌ترین نشانه تایید اعتبار الگو، زمانی است که قیمت بعد از سومین کف، به خط گردن نزدیک می‌شود. در این زمان، هرچه حجم معاملات بیشتر باشد، اعتبار الگو بیشتر خواهد بود
شکست خط گردن و تبدیل مقاومت به حمایت
شکست خط گردن نقطه پایانی الگوی سر و شانه کف و نقطه تایید تغییر روند از نزولی به صعودی است. بعد از شکل‌گیری کامل الگو، خط گردن که تا اینجا یک خط مقاومتی بود، به یک خط حمایت تبدیل می‌شود. همچنین گاهی بعد از کامل شدن الگو، قیمت، دوباره تا خط گردن پایین می‌آید و این فرصت برای تریدرها ایجاد می‌شود که دارایی مورد نظر را به امید افزایش قیمت، خریداری کنند.
هدف‌گذاری قیمت
برای پیش‌بینی میزان ادامه روندی صعودی بعد از الگوی سرشانه کف، فاصله بین خط گردن تا کف وسط را اندازه‌گیری می‌کنیم. معادل همین فاصله را از خط گردن به بالا در نظر می‌گیریم که میزان تخمینی افزایش قیمت دارایی را تعیین می‌کند.
حد زیان در الگوهای سر و شانه کف و سقف
در الگوی سرشانه سقف، حد زیان را در بالاترین نقطه شانه راست قرار می‌دهیم. اگر ارتفاع شانه راست به ارتفاع سر نزدیک باشد می‌توانید این حد را روی قسمت سر قرار دهید. در الگوی سرشانه کف نیز حد زیان را در کف شانه راست قرار می‌دهیم.
نقاط خرید یا فروش دارایی در الگوهای سر و شانه
تشخیص الگو و صبر کردن تا شکل‌گیری کامل آن و مشاهده نقطه شکست خط گردن، مرحله اول در پیش‌بینی روند و شناخت فرصت‌های معاملاتی با استفاده از این الگوها است. مرحله دوم بررسی حجم معاملات بر اساس نکاتی است که در این مطلب برای هر کدام دو نوع الگوی سرشانه توضیح دادیم.
مرحله سوم تصمیم‌گیری برای خرید یا فروش دارایی است. بهترین زمان، ناحیه بعد از شکست خط گردن (پس از بررسی حجم معاملات و روش‌های دیگر تایید اعتبار الگو) است. اگر در این زمان نقطه خرید یا فروش را انتخاب نکنید، نقطه بعدی، حالت پول‌بک و نزدیک شدن دوباره قیمت به خط گردن و سپس بازگشت به روند است.
سخن آخر
هر دو نوع الگوی سر و شانه از الگوهای محبوب در میان تریدرها هستند. این الگوها در صورتی که با بررسی حجم معاملات همراه باشند، اعتبار بالایی دارند و امکان دریافت سود مناسبی را در اختیار شما قرار می‌دهند. همیشه تا شکل‌گیری کامل این الگوها صبر کنید و بعد از آن می‌توانید با تعیین حد ضرر در شانه راست، برای خرید یا فروش دارایی تصمیم‌گیری بگیرید.
