روانشناسی معاملات برای تحلیگران تکنیکال از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. زیرا این دسته از تحلیلگران بازار بر تکنیک تحلیل نمودار و بررسی رفتار خریداران و فروشندگان برای پیشبرد اهداف و تصمیمات خود تکیه می‌کنند. نمودار یک ارز دیجیتال در واقع اطلاعات گسترده‌ای درباره روند قیمتی به تریدرها می‌دهد. اما تنها با شناخت روانشناسی معاملات می‌توانیم به درک درستی از روندهای قیمت برسیم. یکی از اصطلاحات مهم در روانشناسی بازارهای مالی، پانیک سل است. در این مطلب قصد داریم ضمن آشنایی با پانیک سل، راهکارهای جلوگیری از آن را هم ارائه دهیم.
پانیک سل چیست و به چه شرایطی اشاره دارد
پانیک سل یا فروش وحشت‌زده زمانی اتفاق می‌افتد که سرمایه‌گذاران به محض سقوط بازار، اقدام به فروش ارزهای دیجیتال خود می‌کنند. تریدرهایی که پانیک سل را تجربه می‌کنند، معمولا تریدرهای تازه‌کار و یا سرمایه‌گذاران کوتاه مدتی هستند که هدف آن‌ها سرمایه‌گذاری بلندمدت و پذیرش ریسک نیست. در واقع این دسته از افراد نمی‌خواهند منتظر بازگشت بازار به روند صعودی و افزایش مجدد قیمت‌ها باشند. این تریدرها ترجیح می‌دهند برای جلوگیری از ضرر، تمامی دارایی‌های خود را به سرعت بفروشند.
تریدرهایی که فروش وحشت‌زده را تجربه می‌کنند نخستین افرادی هستند که حتی با سقوط جزئی بازار دارایی‌های خود را به فروش می‌رسانند. گفتنی است که بعد از وقوع پانیک سل تریدرها و فعالانی که در انتظار خرید رمزارز بعد از سقوط قیمت بودند اقدام به خرید می‌کنند و به واسطه این خرید، بازار یک روند قیمتی صعودی را تجربه می‌کند. به بیانی دیگر فروش وحشت‌زده منجر به کاهش شدید قیمت یک دارایی می‌شود که ترس سایر تریدرها را به همراه خواهد داشت. در نهایت آن‌ها نیز مجبور به فروش دارایی‌های خود می‌شوند. این چرخه در نهایت سبب کاهش بیش از پیش قیمت‌ها می‌شود.
چه عواملی باعث پانیک سل می‌شوند
به طور کلی عوامل مختلفی وجود دارد که باعث یک فروش وحشت‌زده در بازارهای مالی می‌شود. از جمله این فاکتورها می‌توانیم به دست‌های ضعیف، سفارش‌های حد ضرر یا استاپ لاس (Stop-Loss Order) و همچنین الگوریتم‌ها اشاره کنیم. در این بخش به بررسی کامل هر یک از این موارد می‌پردازیم.
اصطلاح دست‌های ضعیف یا Weak Hands در بازارهای مالی به چه معنا است
دست‌های ضعیف یکی از اصطلاحات بازارهای مالی است که عمدتا برای تریدرهای که مهارت کافی ندارند و بدون داشتن برنامه‌ریزی و هرگونه استراتژی معاملاتی وارد پوزیشن‌های معاملاتی می‌شوند به کار می‌رود. به همین دلیل این دسته از فعالان بازار به دلیل داشتن نداشتن اطلاعات کافی و همچنین ضعف در تحلیل بازار، دچار ضررهای زیادی می‌شوند. تجربه نشان داده است که سرمایه‌گذاران زیادی با همین عملکرد بدون تحلیل یا همان دستان ضعیف باعث می‌شوند دیگران ثروتمند شوند. زیرا این یک اصل ثابت در بازارهای مالی است که بیان می‌دارد برای برنده شدن برخی نیاز است که برخی دیگر بازنده شوند. دست‌های ضعیف هم اشاره به همین شرایط دارد.
سفارش‌های حد ضرر یا همان Stop-Loss Order
بعضی از زمان‌بندی‌ها یا برنامه‌های مورد استفاده در معاملات باعث افزایش شدت پانیک سل می‌شوند. چنین برنامه‌هایی می‌توانند تنها یک سفارش Stop-Loss باشند. سفارش حد ضرر نوعی سفارش جاری به منظور خرید و فروش رمزارزها در زمان رسیدن به محدوده قیمت از پیش‌تعیین شده می‌باشد. این نوع از سفارشات می‌توانند برای کسب سود از فرصت افت قیمت یک دارایی راهکاری موثر باشند. اما از طرفی به دلیل افت ناگهانی بازار، اغلب این سفارش‌ها باعث فروش خودکار می‌شوند. در صورتی هم تعداد این فروش‌های خودکار به حد کافی برسد، روند افت بازار سریع‌تر شده و در نهایت هم شاهد ایجاد پانیک سل خواهیم بود.
بعضی از الگوریتم‌های تریدرهای حرفه‌ای باعث فروش خودکار دارایی‌ها می‌شوند
یکی از عوامل موثر در بروز پانیک سل، الگوریتم‌ها هستند. بعضی از الگوریتم‌های مورد استفاده توسط سرمایه‌گذاران باتجربه و همینطور موسسات مالی بزرگ، اقدام به فروش خودکار دارایی‌ها به دنبال کاهش قیمت یک سهم و رسیدن آن تا یک سطح مشخص می‌کنند. برای مثال یکی از تریدرهایی که در سال ۲۰۱۰ کنترل نرم‌افزار معاملاتی خود را که پیچیدگی زیادی هم داشت از دست داد و باعث یک سقوط سریع یا Flash Crash در بازار شد.
این سقوط سریع باعث شد تا در کمتر از یک ساعت بیش از ۱ تریلیون دلار از سرمایه بازار ناپدید شود. ریسکی که برای تمامی سیستم‌ها توسط این ابزارها ایجاد می‌شوند، از دلایل مهمی هستند که باعث می‌شوند بیشتر بورس‌های بزرگ برای کاهش پانیک سل، مجموعه‌ای از محدودیت‌های معاملاتی را وضع کنند. همچنین به کاربران این قبیل برنامه‌ها پیش از شروع پانیک، فرصتی برای کالیبره کردن مجدد به آن‌ها داده می‌شود.
به کمک چه راهکارهایی می‌توانیم از پانیک سل جلوگیری کنیم
همانطور که اشاره کردیم معمولا تعداد زیادی از تریدرها بر اثر پانیک سل به سمت تصمیمات غیرمنطقی می‌روند که باعث می‌شود فرصت‌های خرید ارزشمندی برای سایر سرمایه‌گذاران فراهم شود. اما مشکل این جا است که برای تشخیص زمان پایان اپیزود پانیک هیچ راهی وجود ندارد. همچنین راهی هم برای درک زمان به کف رسیدن بازار در دسترس نیست.
تریدرهای حرفه‌ای که از مدل‌های پیچیده ریاضی استفاده می‌کنند در رابطه با کشف زمان بازگشت بازار به نتایجی متناقض رسیده‌اند. اما برای بیشتر تریدرها و سرمایه‌گذاران باهوش هم در بهترین حالت این کار یک بازی شانس محور است. در نتیجه تریدرها می‌توانند دوره پانیک سل را به کمک ۲ راهکار موثر پشت سر بگذراند. یک اینکه دچار وحشت نشوند و دوم اینکه به خرید خود در زمان افت بازار که دارایی‌ها با قیمت خیلی پایینی فروخته می‌شوند ادامه دهند.
استراتژی میانگین‌گیری از هزینه دلاری یا Dollar Cost Averaging
میانگین‌گیری از هزینه دلاری (کم کردن میانگین) یکی از راه‌های استفاده از پانیک سل است. سرمایه‌گذاران در این استراتژی که افق آن بلندمدت می‌باشد می‌توانند به طور منظم مثلا ماهانه مبلغ ثابتی از یک دارایی را خرید کنند. این روش به تریدرها امکان خرید در قیمت‌های پایین‌تر را می‌دهد. در این استراتژی زمانی که قیمت بالاتر است، امکان سرمایه‌گذاری محدود می‌شود. به همین دلیل این استراتژی علاوه بر پرکاربرد بودن در دوره‌های پانیک، می‌تواند یک راهکار مناسب برای شرایط مختلف باشد.
عواقب مالی پانیک سل در بعضی موارد جبران‌نشدنی است
به طور کلی پانیک سل ریسک بالایی برای ضرر دارد. تریدرهایی که برای اهدافی در سال‌ها یا دهه‌های بعد اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند به احتمال فراوان می‌توانند در برابر دوره‌های پانیک سل دوام بیاورند. اما اگر فردی برای بازنشستگی سرمایه‌گذاری می‌کند، بروز یک پنیک ناگهانی دقیقا پیش از زمان بازنشستگی می‌تواند مشکلات بزرگتری را ایجاد کند. به ویژه اگر این فرد قصد داشته باشد با تکیه بر این سرمایه‌گذاری‌ها به زندگی خود ادامه دهد. خطر افت ناگهانی در بازار اصولا دلیلی منطقی است تا سرمایه‌گذاران با نزدیک شدن به دوران بازنشستگی، دارایی‌های خود را به طور مرتب بازبینی کنند و از دارایی‌های پرریسک‌رتی مانند سهام به سمت دارایی‌هایی با ثبات بالا مانند اوراق قرضه بروند.
تحلیلگران چه پیشنهادی به مردم برای فرار از پانیک سل می‌کنند
به دلیل وجود خطر پانیک سل کارشناسان به مردم پیشنهاد می‌کنند که برای احتیاط به اندازه ۶ الی ۱۲ ماه از مخارج زندگی خود را به صورت نقد نگهداری کنند. به این ترتیب حتی اگر یک بحران مالی باعث شود تا افراد شغل خود را از دست بدهند، آن‌ها می‌توانند در بازار باقی بمانند. این راهی برای جلوگیری از به خطر افتادن برنامه‌ریزی‌های بلندمدت به دلیل مخارج روزمره است.
بیشتر بودن تعداد فروشنگان نسبت به خریداران در بازارهای مالی
از طرفی در بحث پانیک سل باید به این موضوع هم اشاره کنیم که افت بازارهای سهام و هر بازار دیگری، از مسکن گرفته تا کالاهای اساسی زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد فروشندگان بیشتر از خریداران باشد. گاهی اوقات هم تعداد فروشندگان به حدی از خریداران بیشتر است که فروشگاه تمایل دارد تقریبا هر قیمتی را در مقبل سرمایه خود بپذیرند. زمانی که پانیک سل تعداد کافی از سرمایه‌گذاران فرا بگیرد، بازارها در خطر سقوط قرار می‌گیرند.
رکود بزرگ بازار سهام آمریکا نمونه‌ای مهم از پانیک سل است
زمانی که سایر تریدرها دچار پانیک سل می‌شوند، این موضوع بر روی دارایی‌های شما نیز تاثیر خواهد گذاشت. به عنوان مثال اگر نگاهی به رویدادهایی که در سال ۲۰۰۸ میلادی و رکود بزرگی که ایجاد شد بیندازیم متوجه می‌شویم که بازار سهام آمریکا تنها ظرف مدت زمان ۶ هفته در حدود ۴۰ درصد سقوط کرد. به دنبال این سقوط عظیم، وحشت گسترده‌ای تمام ایالات متحده آمریکا را فرا گرفت.
در بازار رمزارزها هم مثال های فراوانی از پانیک سل یافت می شود. نمونه ای از پانیک سل که اخیرا اتفاق افتاد را می توان در مساله ورشکستگی صرافی FTX که باعث شد بازار رمزارزها سقوط کند. اعلام ورشکستگی FTX از نظر بنیادی و رفتاری سبب افت بازار شد اما این ریزش بیش از حد تصور بود و معامله گران زیادی در انتهای ریزش و از ترس ضرر بیشتر دچار پانیک شده و دست به فروش زدند. نمونه دیگری از پانیک سل را در ریزش سال ۲۰۲۱ بیتکوین، زمانی که به سقف تاریخی خود رسید، می توان دید.
پانیک سل می‌تواند نظام اقتصادی یک کشور را تحت تاثیر قرار دهد
در آن زمان افرادی هم که حتی هیچ توجهی به بازارهای سهام نداشتند، در مواجه با این رویکرد به دقت پیگیر اخبار مربوط به این رویداد شدند. در حقیقت در آن زمان بیشتر افراد به شدت از این موضوع نگران بودند که مبادا در نتیجه این پانیک سل، نظام اقتصادی آمریکا دچار یک فروپاشی عظیم شود و آن‌ها هم با مشکلات اقتصادی شدید مواجه شوند.
بحران بازارهای مالی جهان در ماه مارس سال ۲۰۲۰ به دنبال همه‌گیری کرونا
کاملا طبیعی است که در هر بازار مالی، گاهی اوقات شاهد وحشت‌زدگی تریدرها باشیم. به بیانی دیگر در بعضی از موارد وحشت‌زدگی افراد به دلیل یک رویداد بزرگ جهانی است. دقیقا مشابه آن چیزی که در بازارهای سهام در ماه مارس سال ۲۰۲۰ ( اسفند ۱۳۹۸) و در پی افزایش پاندمی ویروس کرونا و اعلام قرنطینه در بیشتر کشورها ایجاد شد.
ارزش‌گذاری غیرواقعی یک دارایی ویژه
در برخی موارد دلیل شروع پانیک سل این است که یک دارایی ویژه ( شرایطی که برای بازار مسکن در آمریکا در سال ۲۰۰۸ میلادی رخ داد)، به شکلی غیرواقعی ارزش‌گذاری شود. یعنی ارزش بازار بیشتر از ارزش ذاتی شود. به دنبال این اتفاق، نظر افکار عمومی درباره ارزش این دارایی یک‌شبه دستخوش تغییر می‌شود.
در سال ۲۰۰۸ تمام بانک‌های آمریکا در حالت ورشکستگی قرار داشتند. در چنین شرایطی شاهد حجم عظیمی از پانیک سل در بازارهای مالی بودیم. در واقع می‌توان این رویداد را به عنوان بزرگ‌ترین پانیک سل شناخت که در سی سال گذشته هیچ کدام از بازارهای مالی این کشور با آن مواجه نشده بودند.
وفاداری به استراتژی با شناخت دقیق پانیک سل در پوزیشن‌های معاملاتی
شاید افت ناگهانی بازارها برای بسیاری از تریدرها ترسناک باشد اما خطر بزرگ‌تر تسلیم شدن در برابر این وحشت و پیوستن به جمع فروشندگان است. از همین رو نکته مهمی که باید به خاطر داشته باشید این است که تمامی بازارهای مالی در دوره‌هایی نوسانات قیمتی را تجربه می‌کنند. اما سرمایه‌گذاران تنها در مواردی متضرر می‌شوند که بنا‌بر احساسات خود عمل کنند.
با در نظر گرفتن تمامی این موارد سرمایه‌گذاران باید برنامه‌های معاملاتی خود را به طور منظم بررسی کنند تا مطمئن شوند که می‌توانند دوره پانیک سل را پشت سر بگذرانند. با این کار حتی در صورتی که افت بازار به معنای عقب‌گرد باشد، این سرمایه‌گذاران می‌توانند همچنان به مسیر خود برای رسیدن به اهداف معاملاتی که برای خود ترسیم کرده‌اند ادامه دهند.
